تاریخچه در جهان و ایران
نخستین بار در سال ۱۹۸۱ هشت مورد وخیم از ابتلا به بیماری ” کاپوسی سارکوما”، یکی از انواع خوش خیم‌تر سرطان که معمولا در میان افراد سالمند شیوع دارد، در نیویورک گزارش گردید. تقریباً همزمان با این موارد، شمار مبتلایان به یک عفونت ریوی بسیار نادر در کالیفرنیا و نیویورک بالا رفت. با این که در آن تاریخ عامل شیوع ناگهانی این دو بیماری مشخص نشده بود، اما معمولا از این دو واقعه پزشکی به عنوان آغاز ایدز یاد می‌کنند.
دیری نگذشت که مواردی مشابه در معتادان تزریقی و افراده هموفیلی که از خون و فرآورده‌های خونی آلوده استفاده کرده بودند گزارش گردید و همچنین مشخص شد ایدز یک بیماری مسری است که از راه تماس جنسی و تزریق خون و فرآورده‌های خونی آلوده انتقال داده می شود . سرانجام در ۱۹۸۳ عامل بیماری ایدز به نام ویروس HIV که ویروس نقص سیستم ایمنی نامگذاری شده بود شناسایی گردید. همزمان با پیدایش ایدز درآمریکا، درآن سوی اقیانوس آتلانتیک پزشکان در فقیرترین قاره جهان یعنی آفریقا، متوجه شیوع یک پدیده جدید بهداشتی شدند. این بیماری که در زبان محلی” اسلیم”(SLIM) – مرگ در اثرتحلیل تدریجی بدن – نام گرفته بود، در آفریقا به معضلی عمیق تبدیل شده بود.
در مرحله اول پزشکان دلیلی نمی‌دیدند که ایدز، بیماری شایع در آمریکای متمدن و ثروتمند را با اسلیم مرتبط بدانند. اما تحقیقات بعدی و شیوع علائمی مشابه درمیان زنان و دیگر‌جنس‌گراها نشان داد که هر دوی این بیماری‌ها یکی بوده و در واقع همان ایدز است. در هیاهویی از جنجال‌ها و ابهامات گسترده درباره این بیماری کشنده جدید، تلاش‌ها برای تشخیص علت بروز ایدز و نحوه انتقال آن، با شتابی بی سابقه شروع گردید. در سال ۱۹۸۴ یک گروه محقق آمریکایی به ریاست” رابرت گالو” اعلام کرد که آنها عامل بیماری ایدز را کشف کرده‌اند، یعنی همان ویروسی که ما آن را حالا اچ آی وی می‌نامیم. البته این ادعا با اعتراض ” لوک موننتیر” و گروه محققان فرانسوی او، که ماه‌ها قبل این ویروس را شناسایی کرده بودند، روبرو گردید.
در بحبوحه این جنجال‌ها دانشمندان و محققان برای پیدا کردن درمان ایدز بسیج شدند: جستجویی که همچنان هم ادامه دارد. آزمایش‌های خون نشان داد که ویروس اچ آی وی سراسر جهان را در دست خود گرفته و در مدت زمانی کم به تمام قاره‌ها گسترش یافته است. تلاش‌ها برای درک این ویروس به موضوعی بسیار اضطراری تبدیل شد. این که از کجا آمده و چرا در قرن بیستم هم زمان در دو نقطه مختلف یعنی آفریقا و آمریکا ظهور کرده بود همچنان مورد سوال و در دست بررسی می‌باشد. اما اینکه سرمنشاء ویروس اچ آی وی از کجا ناشی می‌شود. طبق شواهد روشن و قانع کننده‌ای که وجود دارد، شکی نیست که ایدز از ویروس اچ آی وی ناشی می‌شود. اما تاکنون تاکید بر این موضوع است که درک سر منشا ویروس اچ آی وی برای کشف واکسن و درمان‌های موثر امری حیاتی است.
براساس آخرین تحقیقات در زمینه مختصات ژنتیکی اچ آی وی، عامل انتقال ایدز، مشخص شده این ویروس از ترکیب دو ویروس مختلف در میمون شامپانزه به وجود آمده است. این ویروس‌ها از نوع ویروس” اس آی وی”(Virus Simian Immunodeficiency) هستند که در میمون ایجاد بیماری می‌کند. این تحقیقات نظریه‌ای رایج را که می‌گوید ایدز در طی یک قرن گذشته در جنگلهای غرب آفریقا ظهور پیدا کرده است، تایید می‌کند. درسال ۱۹۹۹ نشریه” نیچر” در شماره ماه فوریه خود یک نظریه عملی را به چاپ رساند که مورد حمایت گسترده کارشناسان این رشته قرار گرفت. بر اساس این نظریه ویروس عامل ایدز ابتدا از طریق یکی از زیر گونه‌های شامپانزه در آفریقا به انسان سرایت کرده است.
به اعتقاد دانشمندان انسان اولین بار در نیمه نخست قرن گذشته در نتیجه شکار و تغذیه گوشت شامپانزه، سنتی که هنوز در آفریقا ادامه دارد، به این ویروس آلوده شده است . اس آی وی در گذشته‌ای نه چندان دور وارد بدن انسان شد و پس از جهش ژنتیکی به اچ آی وی تبدیل شد.به احتمال بسیار زیاد ناحیه گینه بیسائو درغرب آفریقا مکانی است که این نقل و انتقال ویروس درآن صورت گرفته است.بسیاری از دانشمندان بر این باورند که انتقال ویروس بیش از یک بار روی داده است، چون نمونه‌های گوناگونی از این ویروس، درانسان باعث بروز ایدز می‌شود. اما تعیین زمان دقیق انتقال از حیوان به انسان مشکل آفرین‌تر است.نکته قابل توجهی که در تحقیقات مشخص شد این بود که در قرن نوزدهم هیچ یک از میلیون‌ها آفریقایی که به زور به بردگی کشیده و به کشورهای خارجی منتقل شدند، به این ویروس آلوده نبودند.
بنابراین ایدز باید پس ازسال ۱۸۶۰ بروز کرده باشد. ویروس اچ آی وی اولین بار در سال ۱۹۵۹ درنمونه پلاسمای خون یک مرد اهل کشور کنگو ردیابی شد. ویروس اچ آی وی، اولین بار در سال ۱۹۵۹ در نمونه خون یک مرد از کشور کنگو ردیابی شد.هر چند نخستین نمونه از ایدز در آمریکا، در سال۱۹۸۱ گزارش شد، اما براساس شواهد اولین قربانی بیماری ایدز دراین کشور به سال ۱۹۶۹ باز می‌گردد. درآن سال یک جوان سیاه پوست در شهر “سنت لوئیز” آمریکا دراثر ابتلا به ایدز درگذشت. تحقیقات درمورد سرعت واگرایی ژنتیکی میان دو خانواده اصلی ایدز، اچ آی وی نشان می‌دهد که انتقال ویروس به انسان در حدود سال ۱۹۴۰ (با ضریب خطای حدودا ۲۰) سال رخ داده است.
مطالعه ژنتیکی بر روی ویروس اس آی وی، که به درک بهتر انتقال آن از گونه میمون‌ها به انسان کمک کرد، توسط گروهی از دانشمند بین المللی انجام گرفت و درنشریه علمی “Science چاپ شد.این گروه مدعی است که دو ویروس مختلف از دو نوع میمون در شامپانزه ترکیب شده و ویروس اس آی وی را به وجود آورده است. اما تاریخچه ایدز در ایران اولین بار ایدز در ایران در یک کودک ۶ ساله که از فرآورده‌های خونی وارداتی استفاده کرده بود مشاهد گردید.
پس از آن هر سال مواردی جدید از بیمار کشف شد که ابتدا بیشتر گیرندگان از طریق محصولات خونی بودند. اما از سال ۱۳۷۵ به بعد مواردی از طریق اعتیاد تزریقی نیز مشاهده شد و در حال حاضر حدودا” ۶۰ درصد آلودگی در ایران از این راه و حدود ۱۰ درصد نیز از طریق روابط جنسی گزارش شده است. با توجه به اینکه در کشورما بررسی آلودگی اچ آی وی در گروههای همچون زندانیان و معتادن به مواد مخدر بیش از دیگر گروهها پر خطر انجام شده است.
البته در ایران تا سال ۱۳۸۳ تعداد مواد آلوده به ویروس اچ آی وی وموارد مبتلا به بیماری ایدز حدود ۲۳۷ و تعداد مرگ و میر ناشی از ایدز ۸۹۴ نفر گزاش شده و در میان آلوده شدگان به این بیماری حدود ۶۰ درصد مصرف کنندگان مواد تزریقی، ۷ درصد از راه تماس جنسی و ۳ درصد با دریافت خون و فرآورده های خونی آلوده و ۴ درصد انتقال از طریق مادر آلوده به نوزاد صورت گرفته است و در نهایت ۳۳ درصد موارد نیز راه انتقال آنها نا مشخص می باشد .